2021’in son 4 ayını yaşamamış olsaydık 2022 yılı Türkiye’nin son 20 yılda ekonomik açıdan en hareketli yılı olabilirdi. Ancak yine de ‘en’ olduğu da bir gerçek. yıllık bazda aksiyon, entrika ve gerilimin tadı. 2023 yılı için kötü günleri geride bıraktığımızı söylemek isterdik ama uzmanlar daha iyi günlerin bizi beklediğini söyleyemez. Bu içerik için o kadar çok başlık var ki hangisini seçersek seçelim diğerine baş eğeceğiz. Diğer bir sorun da ekonomideki küresel çalkantılı yılın özet kelimesini boş hissettirmesi. Yine de Bakan Nabati’den ilham alarak elimizden gelenin en iyisini yapıyoruz.
Google’da 2022’de Türkiye’de en çok aranan başlık olarak dolar/TL ile başlamak mümkün olmazdı! Dolar/TL, geçen yıl sonunda gördüğü tarihi zirve olan 18,40’ı bu yıl kontrollü bir yükselişle aştı ve son aylarda kesintisiz seyriyle 18,64’te devam ediyor.
Arka kapı satışları ve rezervler uzun süre konuşulmaya devam edecek gibi görünse de birçok uzman dolar/TL’nin seyrinin yükseliş yönünde olacağından emin görünüyor. ABD’de devam eden faiz artışları 2023’te doların yükselişinin devam edeceğine dair sinyaller verirken, özellikle ABD ve Avrupa’daki durgunluk ve enflasyon beklentileri dünyayı stagflasyonla yeni bir yıla sürüklüyor gibi görünüyor.
Pandemi sürecinde Borsa İstanbul’da başlayan yatırımcı akını, enflasyon karşısında alternatifi olmayan bir yatırım aracı olarak görüldüğü 2022’de özellikle yılın ikinci yarısında devam etti. Rekorların görüldüğü BIST 100 endeksindeki yükselişin 2023 seçimlerine kadar devam edeceği öngörülürken, yıla 1.871 puan seviyesinden başlayan endeks hızla 5.000 puanın üzerine çıktı.
Merkez Bankası geçen yılın son çeyreğinde olduğu gibi bu yıl da “merkez”de kalmaya devam ediyor. Faiz indirimlerine tüm dünyadan farklı olarak devam eden TCMB, bu yıl son 4 ayda politika faizini 500 baz puan indirerek yüzde 14’ten yüzde 9’a indirdi. 22 Aralık’taki yılın son toplantısında herhangi bir değişiklik beklenmezken, piyasa artık sürprizlere karşı büyük bir dalgalanma göstermiyor.
Cumhurbaşkanı Erdoğan yıl boyunca sık sık ekonomiden bahsetti. Enflasyon iktidarda oldukları zamanın ötesinde rekorlar kırınca, alım gücündeki erime, faiz indirimleri ekonomiyi manşetlere taşırken, bir yumuşama beklentisi hep en yetkili ağızdan dile getirildi.
Ana muhalefet lideri Kemal Kılıçdaroğlu da bu yıl ekonomiyi odağında tuttu. Özellikle ÖTV ve tahsilat kredisi gibi çıktıları gündemde olan CHP Genel Başkanı, Aralık ayı başında Türkiye’den ve dünyadan önemli iktisatçılarla yaptığı çalışmaları duyurduğu “İkinci Yüzyıl Buluşmaları” ile dikkatleri üzerine çekti. .
Ekonomiden bahsedecek olursak, dünyayı öyle ya da böyle sürükleyen, ışıkları, spotları ve tepkileri üzerine toplayan ABD Merkez Bankası’nın başkanı Jerome Powell’dan bahsetmek mümkün değil. Yıllar sonra Mart ayında faiz oranlarını artırmaya başlayan Fed, miktarı kademeli olarak 0’dan 4’e çıkarırken, artış yönünde olacak yılın son faiz kararını 14 Aralık’ta verecek.
ABD’de durgunluk beklentilerinin hâlâ güçlü olduğu bir dönemde Powell, yıl boyunca mücadelede geç kalmak ve enflasyonu ciddiye almakla suçlandı.
Gelelim bu sene hem hayatım hem de ruhum olan petrole. Biliyorsunuz 2022 başında patlak veren Rusya-Ukrayna savaşıyla birlikte enflasyonun altına konulan dinamitlerden biri de petrol fiyatları oldu. Artık bir beden küçülmeye çalışırken sıtmayı kabulleniyormuşuz gibi geliyor.
Yıla 78 dolar seviyesinden başlayan Brent petrolün fiyatı savaşla birlikte 130-140 dolar seviyelerine çıktı. Bugünlerde 76 dolarda bir süreç görse de istikrarı bir kez bozuldu.
Yerli akaryakıt fiyatları bu yıl çok artarken, geçen yıl dövizdeki artışla neredeyse üç katına çıkarken, şimdi sevindik, 18-20 liraya indi.
Savaşın istikrarsızlaştığını söyledik! Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı ve devam eden savaş, uzmanların pek çok açıdan fikir ayrılığına düştüğü bir gelişme olarak tarihin sayfalarında yerini aldı. Avrupa’yı ayrı sarstı.
Petrolün salladığı dünya ekonomisi, doğalgazda Rusya’ya bağımlı hale gelen Avrupa’yı da sarstı. Fiyatlardaki yükselişte henüz tam bir sakinleşme olmasa da petrolde olduğu gibi gerileme bir miktar rahatlama sağlıyor.
2021 Aralık ayı başında göreve başlayan Nureddin Nebati’den bahsetmeden 2022 yılı geçilmez! Bazen epistemolojik olarak kırıldı, bazen TL’nin değerinin dibi gördüğünü söyledi. 2021’deki ışıltının yerini almasa da bu yıl ne zaman konuşsa yeniden gündem oldu.
Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati, her ay enflasyonun düşürülmesi için tarih verirken, yaptığı konuşmalarda neşeli kimliğini ve coşkusunu hiç kaybetmedi. Her açıklama ayrı bir gündem oldu. Sık sık yurt dışına seyahat etti. Avrupalılarla yaptığı görüşmelerde bürokrasi ve enflasyon söylemleri dikkat çekti. İktisat teorisi ile ilgili açıklamaları zaman zaman ekranlardan uzak tutulurken, sosyal medyayı ihmal etmesi yakından takip edildi.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Başkanı Prof. Dr. Şahap Kavcıoğlu, Bakan Nabati ile istikrarlı bir ekran politikası izledikleri görülürken, gündeme geldiği toplantılarda sert söylemleriyle dikkat çekti. ekonomistler ve gerçek şube temsilcileri ile.
2021 yılının başında göreve gelen Kavcıoğlu, görev süresi boyunca faiz indirimlerinden asla vazgeçmeden kendi doğru yolunda yürümeye devam etti. Sanayicilerle yaşanan polemikler 2022’ye damgasını vuran kısım oldu.
Türkiye’de ticaret ve sanayi odası seçimlerinde, büyük şehirlerdeki seçim ve seçimleri yorumlayan ilginç isimler dikkat çekti. Ankara ve İstanbul’daki oda seçimlerinde mevcut liderler koltuklarını korudu.
Mart ayı sonunda TÜSİAD Lideri Simone Kaslowski görevini Orhan Turan’a devretti.
Bu seçimlerin yanı sıra reel sektör temsilcilerinin ekonomi söylemleri bu yıl da gündemde kaldı. TCMB Başkanı ile diyaloglar özellikle İstanbul Sanayi Odası toplantısında uzun süre tartışıldı. Ayrıca ekonomi politikasıyla ilgili şikayetler faiz, kredi ve kur açısından sürekli görüldü.
2021 sonunda verileri tartışılmaya başlanan TÜİK’te 2022’de yeniden başkan değişikliği görüldü.
90’lı yıllar boyunca 5 liderin görüldüğü kurumda, 2000’li yıllarda 20 yılda 6 başkan görülürken, son 2 yılda 3. başkanın atanması da veriler kadar tartışmalıydı.
Faiz artışları dünyaya damgasını vururken ülkemizde de tam tersi bir süreç yaşanmaya devam etti.
Fed dışında Avrupa (ECB), İngiltere (BoE) gibi önde gelen merkez bankaları da 2022’de faiz artırımına giderken, dünyada Aralık ayının ilk haftası sonu itibariyle toplam 615 faiz kararı alındı. Bu kararların 390 adedi artırma yönünde, 16 adedi azaltma yönünde yer alırken, 209 adedi sabit kalma yönündeydi.
Verilerdeki ayrışma tüm amaçlar için gözlenirken, özellikle ihracat hedefi yüksek olan ekonomik modelde dış ticaret açığı, Kasım 2022 itibarıyla 10 yılın rekorunu kırarak 100 milyar dolar sınırına ulaştı.
Türkiye’nin 2021’in sonundan itibaren izlediği ekonomik modeldeki büyüme yönelimi 2022’ye damgasını vururken, 2023’te de devam edeceği biliniyor. Buna rağmen üçüncü çeyrekte yaşanan pandemi sonrası 9 çeyrek sonra ilk kez bir önceki çeyreğe göre daralma yaşandı.
Büyüme ve ihracatla birlikte cari açığın cari fazlaya dönüştürülmesi hedefiyle Kasım ayında TCMB verilerinde açıklanan 12 aylık cari açık yıllık bazda son 4 yılın en yüksek seviyesine ulaştı. 39,2 milyar dolarla.
Dünya 80’lerin başından beri, Türkiye ise 90’ların sonundan beri en yüksek enflasyon bilgilerini gördü.
ABD ve AB’de çift haneli enflasyonla mücadele için ortodoks yöntemler izlendi ve faiz oranları artırıldı. Türkiye’de ise tam tersi bir formül izlendi, enflasyondaki yükseliş daha erken başladı ve daha yüksekti ancak 2022’nin son aylarında ‘baz etkisi’ ile rakamlarda matematiksel bir iyileşme süreci görülmeye başlandı. 2022’de en yüksek enflasyon oranı Ekim’de yüzde 85,51 oldu. 2021 yılını yüzde 36,08 ile tamamlayan Türkiye’nin 2022 sonu için yüzde 65-70 beklentisi var ve bu oran düşüşle başarı olarak kabul edilmeye hazırlanıyor.
Gıda enflasyonunda Türkiye Kasım’da 3 hane gördü ve 102,55 olarak gerçekleşti. OECD’de lider olmakla birlikte dar gelirliler için en büyük harcama kalemi olması nedeniyle önemini korumaya devam ediyor.
ÜFE ve TÜFE’deki ayrışma da yıla damgasını vururken, her veride artış görülmesi şaşırtıcı olmadı.
Faiz indirimleri ile krediler her zaman tartışma konusu olmuştur. Türkiye’de dolardan sonra belki de en çok konuşulan işletme unvanı olan kredi faiz oranları, TCBM ve BDDK’nın düzenlemeleri sonrasında gerilemeyi başardı.
Fiyatların artması ve bireysel kredilerde konut kredisi faiz oranlarının yükselmesiyle birlikte bankalar da iştahsız hale geldi. Taşıt kredilerinde durum çok farklı olmazken ihtiyaç kredilerinde bankaların kurallarında sıkılaşma görüldü.
Ticari krediler çok tartışıldı ve tartışılmaya devam ediyor. Faiz oranları piyasa koşullarındaki indirimlerin aksine hareket ettiğinden gece yarısı düzenlemesine de yıl boyunca uyulmuştur. İstenilen seviyede olmasa da birçok etki altında verilen kredi faiz oranlarında düşüş sağlandı.
Taban fiyatı en sona saklamak istedik. Bazı kaynakların yüzde 70, TCMB verilerinin yüzde 50, Çalışma Bakanı’nın yüzde 38 dediği asgari ücret son yıllarda çok arttığı için bu yıl da asgari ücrete hem iki kez hem de yüksek oranlarda zam yapıldı. Yıllar sonra görülen enflasyon oranları ile.
2021’de 2 bin 825 TL olan asgari fiyat, 2022’nin başında 4 bin 250 TL’ye yükseldi ve 20 yıl sonra ilk kez Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından açıklandı. Temmuz ayında 5 bin 500 TL olan taban fiyat için de aynı usulle 2023 zam müzakerelerinin önümüzdeki haftalarda başlaması bekleniyor.
Tüm bunları yıl boyunca anlık olarak sizlerle paylaşmaya çalıştık. 2023’te daha keyifli gündemlerle birlikte olmak dileğiyle, Türkiye ve dünya ekonomisindeki “en iyi”niz neydi? Yorumlara bekliyoruz!??
